Nadir Toprak Elementleri ve Yatak Türleri
Özet Görüntüleme: 466
/ 
PDF İndirme: 285
DOI:
https://doi.org/10.5281/zenodo.7130650Anahtar Kelimeler:
Nadir toprak element, birincil yataklar, ikincil yataklarÖzet
Nadir toprak element (NTE) cevherleşmesi birincil ve ikincil yataklarda meydana gelir. Birincil yataklar volkanik, granitik, pegmatitik, alkalin-ultramafik ve karbonatitlerle ilişkili yataklar olup, ikincil yataklar alüvyal ve sahil plaser yataklarıdır. Volkanizma ile ilişkili nadir toprak elementleri, genellikle hidrotermal alterasyona maruz kalmış volkanik kayaçlar içerisinde çatlak veya ince taneli dolgular şeklinde izlenmektedir. Volkanik kayaçlar özellikle trakit, riyolit ve tüf şeklindedir. Granitik kayaçlar, magmanın kristalleşmesi sırasında oluşan nadir toprak elementlerini içerir. Pegmatitik kayaçlardan olan granitik pegmatitler lityum, tantalyum ve diğer nadir toprak elementleri için önemli kaynaklar oluştururlar. Alkalin-ultramafik ve karbonatitler ile ilişkili kayaçlar, genel olarak nadir toprak element ve niyobiyum cevherleşmeleri içermektedir. Karbonatitli kayaçlar, nadir toprak elementleri dışında filogopit, apatit, vermikülit, provskit, magnetit gibi mineraller için önemli kaynak kayaçları oluştururlar. Nadir toprak elementler için önemli olan karbonatitli kayaçlar, dolomit, kalsit ve alkali ultrabazik kayaçlar ile köken bakımından ilişkili kayaçlardır. Nadir toprak element konsantrasyonunun hidrotermal çözünme veya kimyasal ayrışma ile arttığı durumlarda, karbonatitler oluşur. Karbonatitli magma, üst mantodaki karbonatlı peridotitin çok düşük derecelerde kristal fraksiyonasyonu veya kısmi ergimesiyle ile manto kökenli karbonat-silikat eriyiğinden meydana gelebilir. İkincil yataklar genellikle nadir toprak elementleri içeren karbonatitler, pegmatit ve granitik kayaçların ayrışması ve taşınması sonucunda oluşurlar. Alüvyal (akarsu) plaserleri, akarsular tarafından taşınan jeolojik malzemelerden oluşurlar. Taşınan malzemede ekonomik öneme sahip nadir toprak elementler, zirkon, monazit, öksenit, brannerit, ksenotim, tantal ve niobiyum mineralleridir. Bu minerallere plaser yataklarda yaygın bir şekilde bulunan manyetit, kasiterit, kromit, ilmenit, granat, turmalin ve rutil’de değişen miktarlarda yer alır. Sahil plaser yatakları, Avustralya, Brezilya, ABD ve Sierra Leonna ve Mısır’da çok geniş alanlara yayılmış oluşumlardır. Genel olarak nadir toprak elementleri, kumlar içerisinde ağır minerallerle birlikte bulunmaktadır.
Referanslar
Basto Neto, A.C., Pereira, V.P., Ronchi, L.H., de Lima, E.F. & Frantz, J.C. (2009). The world-class Sn, Nb, Ta, F (Y, REE, Li) deposit and massive cryolite associated with the albite-enriched facies of the Madeira A-type granite, Pitinga mining district, Amazonas State, Brazil. The Canadian Mineralogist 47, 1329–1357.
British Geological Survey, (2011). Rare earth elements. British Geological Survey, 54pp.
Cerný, P. (1990). Distribution, affiliation and derivation of rare-element granitic pegmatites in the Canadian Shield: Geologische Rundschau, v. 79, p. 183-226.
Cerný, P. (1991a). Rare-element granitic pegmatites. Part I: Anatomy and internal evolution of pegmatite deposits: Geoscience Canada, v. 18, no. 2, p. 49-67.
Cerný, P. (1991b), Rare-element granitic pegmatites. Part II: Regional to global environments and petrogenesis: Geoscience Canada, v. 18, no. 2, p. 68-81.
Cerný, P. (1991c), Fertile granites of Precambrian rare-element pegmatite fields: is geochemistry controlled by tectonic setting or source lithologies: Precambrian Research, v. 51, p. 429-468.
Chakhmouradian, A.R. & Zaitsev, A.N. (2012). Rare earth mineralization in igneous rocks—Sources and processes: Elements, v. 8, no. 5, p. 347–353. [Also available at http://dx.doi.org/10.2113/gselements.8.5.347.]
Committee on Critical Mineral Impacts of the U.S. Economy, (2008). Minerals, Critical Minerals, and the U.S. Economy: Committee on Earth Resources; National Research Council: Washington, DC, USA, 264p, ISBN 0-309-11283-4.
Du, X. & Graedel, T.E.(2011). Global in-use stocks of the rare earth elements: A first estimate. Environ. Sci. Technol. 45, 4096–4101. [CrossRef] [PubMed]
Eimear, D., Richard, S. & Kathryn, G. (2017). Research and development for the Rare Earth Element supply chain in Europe. Eurare, 40pp.
Ercit, T.S. (2005). REE-enriched granitic pegmatites, in Linnen, R.L., and Samson, I.M., eds., Rare-Element Geochemistry and Mineral Deposits: Geological Association of Canada, GAC Short Course Notes 17, p. 175-199.
Fauzi, F.A., Jamil, A.A., Rahman, A.H.A., Mahat Sibon, M. Hj., Hasan, M.S., Zahri, M.F., Ariffin, H. & Sulaiman, A. (2021). REE and Th potential from placer deposits: a reconnaissance study of monazite and xenotime from Jerai pluton, Kedah, Malaysia. Thai Geoscience Journal, 2(2), p. 43-60 43. DOI-10.14456/tgj.2021.5
Haxel, G.B.; Hedrick, J.B. & Orris, G.J. (2002). Rare Earth Elements—Critical Resources for High Technology; Fact Sheet; U.S. Geological Survey: Reston, VA, USA.
Hedrick, J.B. Rare Earths (Advanced Release): (2007). Minerals Yearbook; U.S. Geological Survey: Reston, VA, USA, 2009; 20p. Available online: http://www.usmagneticmaterials.com/documents/USGS-RE-Minerals- Yearbook.pdf (accessed on 22 January 2018).
Huang, X.L., Wang, R.C., Chen, X.M., Hu, H. & Liu, C.S. (2002). Vertical variations in the mineralogy of the Yichun topaz-lepidolite granite, Jiangxi province, Southern China. The Canadian Mineralogist 40: 1047–1068.
Mitchell, R.H. (2015). Primary and secondary niobium mineral deposits associated with carbonatites. Ore Geology Reviews 64, 626–641.
Linnen, R.L., Samson, I.M., Williams-Jones, A.E. & Chakhmouradian, A.R. (2014). Geochemistry of the Rare-Earth Element, Nb, Ta, Hf, and Zr Deposits. Treatise on Geochemistry 2nd Edition, 543-564, http://dx.doi.org/10.1016/B978-0-08-095975-7.01124-4
McLemore, V.T. (2018). Rare Earth Elements (REE) Deposits Associated with Great Plain Margin Deposits (Alkaline-Related), Southwestern United States and Eastern Mexico,Resources, 7, 8, 2-44pp. ; doi:10.3390/resources7010008
Möller, P. (1986). Rare Earth Mineral Deposits and their Industrial Importance. In: Möller, P, Cerný, P, and Saupé, F. Lanthanides, Tantalum And Niobium. Proceedings of a workshop in Berlin, November 1986. Spring Verlag.
Naumov, A.V. (2008). Review of the world market of rare-earth metals. Russ. J. Non-Ferrous Met. 49, 14–22.
Samson, İ.M. & Wood, S.A. (2004). The rare earth elements: behaviour in hydrothermal fluids and concentration in hydrothermal mineral deposits, exclusive of alkaline settings. In: linnen, r l, and sAMson, i M. Rare- element geochemistry and mineral deposits. Geological Association Of Canada Short Course Notes Volume 17. Geological Association Of Canada, 269–298.
Schulz, K.J., De Young, J.H., Jr., Bradley, D.C. & Seal, II. R.R. (2017). Critical mineral resources of the United States—An introduction, chap. A. In Critical Mineral Resources of the United States—Economic and Environmental Geology and Prospects for Future Supply; Professional Paper 1802; Schulz, K.J., DeYoung, J.H., Jr., Seal, R.R., II, Bradley, D.C., Eds.; U.S. Geological Survey: Reston, VA, USA, 2017; pp. A1–A14.
Şahiner, M., Akgök, Y.Z., Arslan M. & Ergin, M.H. (2017). Dünyada ve Türkiye’de Nadir Toprak Elementleri (Nte), Maden Tetkik Ve Arama Genel Müdürlüğü Fizibilite Etütleri Daire Başkanlığı, Ankara, Türkiye, Maden Serisi:5, Eylül 2017, 28 Eylül 2020, Mevcut adres: https://enerji.mmo.org.tr/wpcontent/uploads/2019/05/dunyada_ve_turkiyede_nadir_toprak_elementleri.pdf.
Van Gosen, B.S., Verplanck, P.L., Seal, II, R.R., Long, K.R. & Joseph, G. (2017). Rare-earth elements, chap. O of Schulz, K.J., DeYoung, J.H., Jr., Seal, R.R., II, and Bradley, D.C., eds., Critical mineral resources of the United States— Economic and environmental geology and prospects for future supply: U.S. Geological Survey Professional Paper 1802, p. O1– O31, https://doi.org/10.3133/pp1802O.
Van Gosen, B.S., Verplanck, P.L., Seal, II. R.R., Long, K.R. & Gambogi, J. (2018). Rare-earth elements, chap. O. In Critical Mineral Resources of the United States—Economic and Environmental Geology and Prospects for Future Supply; U.S. Geological Survey Professional Paper 1802; Schulz, K.J., DeYoung, J.H., Jr., Seal, R.R., II, Bradley, D.C., Eds.; United States Geological Survey: Reston, VA, USA, 2017; pp. O1–O31. Resources 2018, 7, 8 35 of 44
Woolley, A.R., & Kjarsgaard, B.A. (2008). Carbonatite occurrences of the world: map and database Geological SURVEY of Canada, Open file report 5796.
Zhou, B., Li, Z. & Chen, C. (2017). Global potential of rare earth resources and rare earth demand from clean technologies. Minerals, (7), 203–217. doi:10.3390/min7110203
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2022 Euroasia Journal of Mathematics, Engineering, Natural & Medical Sciences
Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
Dergimizde yayımlanan makaleler, 