Sağlık Okuryazarlık Düzeyinin Covid-19 Aşılanma Eğilimleri ve Sosyo Demografik Açısından Farklılıkları

Şebnem Yücel; Ayşe Özdemir; Recep Yücel

doi:10.5281/zenodo.7771533

Yazarlar

Şebnem Yücel Selçuk Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Sağlık Yönetimi Bölümü, Konya, Türkiye https://orcid.org/0000-0003-2135-242X
Ayşe Özdemir Selçuk Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Sağlık Yönetimi Anabilim Dalı, Konya, Türkiye https://orcid.org/0000-0001-8815-663X
Recep Yücel Kırıkkale Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Kırıkkale, Türkiye https://orcid.org/0000-0002-4755-417X

DOI:

https://doi.org/10.5281/zenodo.7771533

Anahtar Kelimeler:

Sağlık okuryazarlığı, Covid-19, Aşılanma eğilimi, Sosyo-demografik fark, HLS-14 sağlık okuryazarlığı ölçeği, geçerlilik ve güvenilirlik

Özet

Sağlık okuryazarlığı düzeyinin düşük düzeyde olması Covid-19 pandemi döneminde öne çıkan konulardan biri halini almıştır. Bu sebeple araştırmada bireylerin sağlık okuryazarlık düzeyinin Covid-19 aşılanma eğilimleri ve sosyo demografik açılardan farklılıklarının belirlenmesi amaçlanmıştır.

Araştırmada Suka ve diğerleri (2013) tarafından geliştirilen fonksiyonel, interaktif ve eleştirel okuryazarlık alt boyutlarından oluşan HLS-14 sağlık okuryazarlığı ölçeği ve katılımcıların Covid-19 aşılanma durumlarına yönelik sorular bulunmaktadır. Çalışmanın evrenini Konya İl’inde yaşayan Covid-19 aşılanma programı kapsamında 18-65 yaş aralığında bulunan bireyler oluşturmaktadır. Araştırmada olasılığa dayalı olmayan kolayda örnekleme yöntemiyle Konya’da bulunan bir aile sağlığı merkezine 1 Aralık 2021-30 Mart 2022 tarihinde başvuran hastalardan 416 örnekleme ulaşılmıştır.

Araştırmada HLS-14 sağlık okuryazarlığı ölçeğinin geçerli ve güvenilir ölçek olduğu bulunmuştur. Katılımcıların genel sağlık okuryazarlığı düzeyi ortalaması 2,10 olarak düşük düzeye yakın bulunmaktadır. Çalışmaya katılan bireylerin %76,7’sinin Covid-19 aşısı olduğu; %43,3’ünün iki doz Biontech aşılanma şeklini tercih ettiği; %57,2’sinin Turkovac aşısını yaptırmak istediği; %54,8’ininvirüs nedeniyle hasta olmadığı sonucuna ulaşılmıştır. Ayrıca %59,6’sının hastalık öncesi aşılanmamış olduğu; %33,2’sinin aşılanmanın gerekli olma durumuna karşın kararsız kaldığı; %75,5’inin Covid-19 hastalığına yakalanmanın aşı olmaktan daha zararlı olabileceğini düşündüğü bulunmuştur.

Kronik hastalık bulunma durumu, turkovac aşısı yaptırma eğilimi ile aşılanmanın gerekliliği düşüncesiyle ve Covid-19 hastalığına yakalanmanın daha zararlı olduğu görüşüyle ilişkili bulunmuştur. Covid-19 hastalığını geçirme durumu ile hastalık öncesi Covid-19 aşılanma durumu arasında ilişki saptanmıştır. Covid-19 hastalığına yakalanmamak için aşı olmanın gerekliliği arasında ilişki bulunmuştur. Sağlık okuryazarlığının ve aşılanma eğilimlerinin sosyo demografik farklılıklar makalede geniş olarak yer almaktadır.

Referanslar

Chong, Y. Y., Cheng, H. Y., Chan, H. Y. L., Chien, W. T., & Wong, S. Y. S. (2020). Covid-19 pandemic, infodemic and the role of eHealth literacy. International journal of nursing studies, 108, 103644.

Jordan, S., Hoebel, J. (2015). Health literacy of adults in Germany: Findings from the German Health Update (GEDA) study. Bundesgesundheitsblatt, Gesundheitsforschung, Gesundheitsschutz, 58(9), 942-950.

Wolf, M. S., Gazmararian, J. A., & Baker, D. W. (2005). Health literacy and functional health status among older adults. Archives of internal medicine, 165(17), 1946-1952.

Ratzan, S. C.,& Parker, R. M., (2000). Health literacy. National library of medicine current bibliographies in medicine. Bethesda: National Institutes of Health, US Department of Health and Human Services.

Biasio, L. R., Carducci, A., Fara, G. M., Giammanco, G., & Lopalco, P. L. (2018). Health literacy, emotionality, scientific evidence: elements of an effective communication in public health. Human Vaccines & Immunotherapeutics, 14(6), 1515-1516.

Berkman, N. D., Sheridan S. L., Donahue, K. E., Halpern, D. J., Viera, A., Crotty, K., Holland, A., Brasure, M., Lohr, K. N., Harden, E., et al. (2011). Health literacy interventions and outcomes: An updated systematic review. Evid Rep Technol Assess (Full Rep). 2011;199:1–941.

Bostock, S., & Steptoe, A. (2012). Association between low functional health literacy and mortality in older adults: longitudinal cohort study. Bmj , 344 .

Lorini, C., Santomauro, F., Donzellini, M., Capecchi, L., Bechini, A., Boccalini, S., ... & Bonaccorsi, G. (2018). Health literacy and vaccination: A systematic review. Human vaccines & immunotherapeutics, 14(2), 478-488.

Sørensen, K., Van den Broucke, S., Fullam, J., Doyle, G., Pelikan, J., Slonska, Z., &Brand, H. (2012). Healthliteracyandpublichealth: a systematicreviewandintegration of definitionsandmodels. BMC publichealth, 12(1), 1-13.

Nutbeam, D. (2000). Healthliteracy as a publichealthgoal: a challengeforcontemporaryhealtheducationandcommunicationstrategiesintothe 21st century. Healthpromotioninternational, 15(3), 259-267.

Suka, M., Odajima, T., Kasai, M., Igarashi, A., Ishikawa, H., Kusama, M., ... & Sugimori, H. (2013). The 14-item health literacy scale for Japanese adults (HLS-14). Environmental health and preventive medicine, 18 (5), 407-415.

Türkoğlu, N., Kılıç, D, (2021).Sağlık Okuryazarlığı Ölçeği’ninTürkçeye uyarlanması: geçerlilik ve güvenilirlik çalışması. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi, 24(1), 25-33.

McCray, A. T. (2005). Promoting health literacy. Journal of the American Medical Informatics Association, 12(2), 152-163.

Schumacker, R. E., & Lomax, R. G. (2010). A Beginner’s Guide to. Structural Equation Modeling (3rd Edition), New York: Taylor & Francis Group.

Uzun, N. B., GELBAL, S., & ÖĞRETMEN, T. (2010). TIMSS-R fen başarısı ve duyuşsal özellikler arasındaki ilişkinin modellenmesi ve modelin cinsiyetler bakımından karşılaştırılması. Kastamonu Üniversitesi Kastamonu Eğitim Dergisi, 18(2), 531-544.

Adams, RJ, Appleton, SL, Hill, CL, Dodd, M., Findlay, C., & Wilson, DH (2009). Risks associated with low functional health literacy in an Australian population. Medical Journal of Australia, 191 (10), 530-534.

Özdemir, H., Alper, Z., Uncu, Y., Bilgel, N., (2010). Health literacy among adults: a study from Turkey. Health education research, 25(3), 464-477.

Montelpare, W.J. (2021). Principles of Health- or what the health are you thinking? Epidemics Pandemics Spread Illn. 2021, in press

Rappuoli, R., Santoni, A., Mantovani. A., (2019).Vaccines: An achievement of civilization, a humanright, ourhealthinsuranceforthe future. J ExpMed.216(1), 7–9.

World Health Organization. Update on covid-19 vaccine development. [Erişim Tarihi: 20 Nisan 2022]. Erişim adresi: https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/risk-commsupdates/update45-vaccines-developement.pdf?sfvrsn=13098bfc_5

Wood S, Schulman K, (2021). Beyond Politics Promoting Covid-19 Vaccination in the United States. MalinaD, ed. N Engl J Med, 384(7):e23. https://doi:10.1056/NEJMms2033790

World Health Organization. SAGE, Working Group. “Report of the SAGE workinggroup on vaccinehesitancy”. [Erişim Tarihi: 20 Nisan 2022]. Erişim adresi: https://www.who.int/immunization/sage/meetings/2014/october/1_Report_WORKING_GRO UP_vaccine_hesitancy_final.pdf

McKee, C., Bohannon, K., (2016).ExploringtheReasonsBehindParentalRefusal of Vaccines.J Pediatr PharmacolTher, 21(2):104–109.

Huang, C.,Wang, Y., Li, X., Ren, L., Zhao, J., Hu, Y., ... &Cao, B. (2020). Clinicalfeatures of patientsinfectedwith 2019 novelcoronavirus in Wuhan, China. Thelancet, 395(10223), 497-506.

Erkekoğlu, P., Köse, S. B. E., Balcı, A., Yirün, A., (2020). Aşı kararsızlığı ve covid-19’un etkileri. Literatür Eczacılık Bilimleri Dergisi, 9, 208-220.

Ricotta, EE, Kwan, JL, Smith, BA, & Evans, NG (2021). Chronic diseases: Perceptions about Covid-19 risk and vaccination. MedRxiv.doi: https://doi.org/10.1101/2021.03.17.21253760

https://www.turkiyeraporu.com/arastirma/koronavirus-asisi-olmayidusunuyor-musunuz-2-4230/ Erişim tarihi: 12 Nisan 2022.

Abdel-Latif, M. M., (2020). The enigma of health literacy and COVİD-19 pandemic. Public Health, 185, 95.

Yılmaz, V., Çelik, H. E., & Yağızer, C. (2009). Çevresel duyarlılık ve çevresel davranışın ekolojik ürün satın alma davranışına etkilerinin yapısal eşitlik modeliyle araştırılması. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi,9(2),1-14. https://hdl.handle.net/11421/275

Van Der Heide, I., Wang, J., Droomers, M., Spreeuwenberg, P., Rademakers, J., & Uiters, E. (2013). The relationship between health, education, and health literacy: results from the Dutch Adult Literacy and Life Skills Survey. Journal of health communication, 18(sup1), 172-184.

Özdemir, Y. (2018).Aile Sağlığı Merkezlerine Başvuran Hastaların Sağlık Okuryazarlık Düzeylerinin Belirlenmesi: Kahramanmaraş İli Örneği. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018, Ankara (Danışman: Prof. Dr. İsmet Şahin).

Mollakhalili, H., Papi, A., Zare-Farashbandi, F., Sharifirad, G., & HasanZadeh, A. (2014). A survey on health literacy of inpatient's educational hospitals of Isfahan University of Medical Sciences in 2012. Journal of education and health promotion, 3.

Sun, X., Shi, Y., Zeng, Q., Wang, Y., Du, W., Wei, N., ... & Chang, C. (2013). Determinants of health literacy and health behavior regarding infectious respiratory diseases: a pathway model. BMC public health, 13(1), 1-8.

Rudd, RE (2007). Health literacy skills of US adults. American journal of health behavior, 31 (1), S8-S18.

Johri, M., Subramanian, S. V., Sylvestre, M. P., Dudeja, S., Chandra, D., Koné, G. K., ... & Pahwa, S. (2015). Association between maternal health literacy and child vaccination in India: a cross-sectional study. J Epidemiol Community Health, 69(9), 849-857.

Lorini, C., Collini, F., Gasparini, F., Paolini, D., Grazzini, M., Ierardi, F., ... & Bonaccorsi, G. (2020). Health literacy, vaccine confidence and influenza vaccination uptake among nursing home staff: a cross-sectional study conducted in Tuscany. Vaccines, 8(2), 154.

Toçi, E., Burazeri, G., Kamberi, H., Jerliu, N., Sørensen, K., & Brand, H. (2014). Socio-economic correlates of functional health literacy among patients of primary health care in Kosovo. Public Health, 128(9), 842-848.

Jovic-Vranes, A., Bjegovic-Mikanovic, V., Marinkovic, J., Kocev, N. (2011). Health literacy in a population of primary health-care patients in Belgrade, Serbia. International journal of public health, 56(2), 201-207.

Van Duong, T., Lin, C. Y., Chen, S. C., Huang, Y. K., Okan, O., Dadaczynski, K., & Lai, C. F. (2021). Oxford COVİD-19 Vaccine Hesitancy in School Principals: Impacts of Gender, Well-Being, and Coronavirus-Related Health Literacy. Vaccines, 9(9), 985. https://doi.org/10.3390/ vaccines9090985

Robertson, E., Reeve, KS, Niedzwiedz, CL, Moore, J., Blake, M., Green, M., ... & Benzeval, MJ (2021). Predictors of COVİD-19 vaccine hesitancy in the UK household longitudinal study. Brain, behavior, and immunity, 94, 41-50.

Stojanovic, J., Boucher, V. G., Gagne, M., Gupta, S., Joyal-Desmarais, K., Paduano, S., ... & Lavoie, K. L. (2021). Global trends and correlates of Covid-19 vaccination hesitancy: Findings from the care study. Vaccines, 9(6), 661.

Luyten, J., Bruyneel, L., & van Hoek, A. J. (2019). Assessing vaccine hesitancy in the UK population using a generalized vaccine hesitancy survey instrument. Vaccine, 37(18), 2494-2501.

Carpiano, R. M., Polonijo, A. N., Gilbert, N., Cantin, L., & Dubé, E. (2019). Socioeconomic status differences in parental immunization attitudes and child immunization in Canada: Findings from the 2013 Childhood National Immunization Coverage Survey (CNICS). Preventive medicine , 123, 278-287.

Zajenkowski, M., Jonason, P. K., Leniarska, M., & Kozakiewicz, Z. (2020). Who complies with the restrictions to reduce the spread of COVİD-19?: Personality and perceptions of the covid-19 situation. Personality and individual differences, 166, 110199.

Lane, S., MacDonald, N. E., Marti, M., & Dumolard, L. (2018). Vaccine hesitancy around the globe: Analysis of three years of WHO/UNICEF Joint Reporting Form data-2015–2017. Vaccine, 36(26), 3861-3867.

White, S., Chen, J., & Atchison, R. (2008). Relationship of preventive health practices and health literacy: a national study. American journal of health behavior, 32(3), 227-242.

Moran, M. B., Chatterjee, J. S., Frank, L. B., Murphy, S. T., Zhao, N., Chen, N., & Ball-Rokeach, S. (2017). Individual, cultural and structural predictors of vaccine safety confidence and influenza vaccination among hispanic female subgroups. Journal of immigrant and minority health, 19(4), 790-800.

Casigliani, V., Arzilli, G., Menicagli, D., Scardina, G., & Lopalco, P. L. (2020). Vaccine hesitancy and Health Literacy: We need to change our paradigm. European Journal of Public Health, 30(Supplement_5), ckaa165-032.

Kukreti, S., Lu, MY, Lin, YH, Strong, C., Lin, CY, Ko, NY, ... & Ko, WC (2021). Willingness of Taiwan's healthcare workers and outpatients to vaccinate against COVİD-19 during a period without community outbreaks. Vaccines, 9 (3), 246.

Szmyd, B., Karuga, FF, Bartoszek, A., Staniecka, K., Siwecka, N., Bartoszek, A., ... & Radek, M. (2021). Attitude and behaviors towards SARS-CoV-2 vaccination among healthcare workers: A cross-sectional study from Poland. Vaccines, 9 (3), 218.

Polack, F. P., Thomas, S. J., Kitchin, N., et al. (2020). SafetyandEfficacy of the BNT162b2 mRNA Covid-19 Vaccine. N Engl J Med, 383(27), 2603-2615. https://doi:10.1056/NEJMoa2034577

Kessels, R., Luyten, J., Tubeuf, S. (2021). Willingness to get vaccinated against Covid-19 and attitudes toward vaccination in general. Vaccine, 39(33), 4716-4722.

Odone, A., Dallagiacoma, G., Frascella, B., Signorelli, C., & Leask, J. (2021). Current understandings of the impact of mandatory vaccination laws in Europe. Expert Review of Vaccines, 20 (5), 559-575.

Longchamps, C., Ducarroz, S., Crouzet, L., Vignier, N., Pourtau, L., Allaire, C., ... & ECHO Study Group. (2021). Covid-19 vaccine hesitancy among persons living in homeless shelters in France. Vaccine, 39(25), 3315-3318.

Kricorian, K., Civen, R., & Equils, O. (2022). COVİD-19 vaccine hesitancy: Misinformation and perceptions of vaccine safety. Human Vaccines & Immunotherapeutics, 18(1), 1950504, https://DOI:10.1080/21645515.2021.1950504

Dror, A. A., Eisenbach, N., Taiber, S., Morozov, N. G., Mizrachi, M., Zigron, A., Srouji, S., & Sela, E. (2020). Vaccine hesitancy: The next challenge in the fight against COVID-19. European Journal of Epidemiology, 35(8), 775–779. https://doi.org/10.1007/s10654-020-00671-y

Dodd, R. H., Cvejic, E., Bonner, C., Pickles, K., McCaffery, K. J., Ayre, J., Batcup, C., Copp, T., Cornell, S., Dakin, T., Isautier, J. M., Nickel, B., & Sydney Health Literacy Lab, C.-G. (2020). Willingness to vaccinate against COVID-19 in Australia. The Lancet Infectious Diseases. https://doi.org/10.1016/S1473-3099(20)30559-4

Sağlık Okuryazarlık Düzeyinin Covid-19 Aşılanma Eğilimleri ve Sosyo Demografik Açısından Farklılıkları

Yazarlar

DOI:

Anahtar Kelimeler:

Özet

Referanslar

İndir

Yayınlanmış

Nasıl Atıf Yapılır

Sayı

Bölüm

Lisans

Makale Gönder

Dil

Bilgi